زیست بوم/ فاطمه غضنفری*:  استان کرمان دومين ذخاير مس جهان را به خود اختصاص داده است و در اين ميان به طور طبيعي صنايع مس نيز در کنار اين معادن ساخته شده است. شرکت ملی صنایع مس در سال1374 در راستاي استفاده بهينه از منابع و معادن مس کشور وتبديل ذخاير موجود به توليدات اقتصادي، اقدام به احداث خط توليد مس آندي در منطقه خاتون آباد کرده است. اما متاسفانه استانداردهاي زيست محيطي در ساخت اين کارخانه هيچ گاه رعايت نشد و نتيجه آن يکي از آلوده ترين دشت هاي کشور به دليل فعاليتهاي صنعتي است.

كارشناسان محيط زيست ميزان آلودگي را 28 برابر استاندارد جهاني اعلام كرده و مقدار ذرّات خروجي نيز 30 برابر حد استاندارد است. روزانه هشت تن غبار آلاينده توسط اين كارخانه در هوا پخش مي‌شود كه حدود 50 درصد آن را گرده‌هاي مس تشكيل مي‌دهد.ارزش ريالي اين ميزان مس، روزانه 300 ميليون ريال است كه به عنوان ثروت ملي در هوا پخش مي‌شود و ضمن خسارت اقتصادي موجب آلودگي محيط و بيماري مردم، گياهان و حيوانات مي‌شود.

چاله هاي انهدام دام، جايگزين مراتع سرسبز

شهربابک در حقيقت قطب دامپروري استان کرمان محسوب مي شود و توسعه اين صنعت در شهربابک ضروري است با اين وجود فعاليت کارخانه ذوب مس خاتون آباد تاثير منفي بر صنعت دامپروري نيز گذاشته است. مراتع و کشتزارهاي دشت خاتون آباد به دليل انتشار فلزهاي سنگين هم اکنون جاي خود را به چاله هاي انهدام دامهاي منطقه داده اند.

رسوب هاي سمي ناشي از فعاليت کارخانه در بدن حيوانات اثر مي کند و يکي پس از ديگري راهي چاله هاي مرگ مي شوند. طبق آمار دامپزشکي استان کرمان تاکنون حداقل 40 هزار راس دام در اين منطقه تلف شده اند و اين روند هر چند در ابعاد کمتر اما روزانه ادامه دارد.

مس و تاثير آن بر سلامتي  موجودات زنده

امروزه آلودگي محيط زيست از مسائل مهمي است که جوامع مختلف با آن روبرو هستند. آلودگي خاکها به فلزات سنگين يکي از نگراني هاي زيست محيطي عصر حاضر به شمار مي رود و در سالهاي اخير توجه به غلظت اين عناصر در خاک ها به دليل اثرات نامطلوب آنها بر فعاليتهاي متابوليکي و فيزيولوژيکي موجودات زنده افزايش يافته است. مس يکي ازعمومي ترين فلزات سنگين است که در خاک هاي مناطق آلوده ديده مي شود. خروج اين عنصر به صورت گرد و غبار يا به همراه پساب از واحد هاي مختلف توليد مهمترين راه ورود اين عنصر به خاک، آب و گياهان منطقه است. آثار مسموميت با مس، به صورت زردي در بر گ ها و كاهش رشد،  به ويژه در غلظت هاي بالا است. هم چنين مس اثري كشنده روي ساختمان غشاي گياه دارد. بلع مقدار زيادي از مس مي تواند باعث ايجاد تهوع و استفراغ در انسان شود، و همچنين دوز بالاي مس مي تواند چه در دام و چه در انسان باعث به خطر افتادن سلامت كليه ها و حتي باعث مرگ شود.

منطقه مورد مطالعه:

کارخانه ذوب مس خاتون آباد با زيربنايي بيش از 60000 متر مربع در غرب استان کرمان و به فاصله 180کيلومتري از شهر کرمان و 30 کيلومتري از شهرستان شهربابک واقع شده است. نمونه برداری در 3 ایستگاه به فاصله های 10 متری، 1 و 10 کیلومتری از کارخانه صورت گرفت.نمونه برداري ازگونه های Astragalus podolobus (گون علفی) ،  Cousinia congesta(کلور) و Artemisia sieberi (درمنه) که جزو گونه هاي شاخص و علوفه اي منطقه بود انجام شد و همچنين از اندامهاي هوايي ، اندام زير زميني و خاک اطراف ريشه (ريزوسفر) در 3فاصله از منشا آلودگي صورت گرفت.

بعد از نمونه برداری و انتقال نمونه ها به آزمایشگاه دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس تهران، نمونه ها با روش هضم اتمی آماده شده و به دستگاه جذب اتمی جهت قرائت میران مس تزریق شد.

نتايج تحقيق حاضر نشان داد که ميزان مس در 3 ايستگاه موجود از منشا آلودگي با يکديگر تفاوت نداشت که مي توان دليل آن را اینگونه بیان کرد که ذرات پراكنده شده درمنطقه براساس اندازه درفواصل مختلف نشست مي كنند. به طوری که ذرات درشت تر فاصله كمتري راپيموده و بنابراين پس از خروج در نزدیكي محل نشست مي كنند،درحالي كه ذرات كوچكتر درفاصله هاي دورتر ته نشين مي شوند و همچنین عامل باد زا نیز می توان دخیل دانست.

هم چنین مقایسه نتایج حاصل از تجزیه بخش های گیاهان حاکی از این بود که بیشترین میزان مس در اندام هوایی گیاهان وجود داشت. میزان مس موجود در گیاهان  می تواند در اندام های هوایی در غلظت معمول 20-5 ميلي گرم بر كيلوگرم و در غلظت بحراني 100 – 20 ميلي گرم بر كيلوگرم باشد این در حالی است که میانگین مس موجود در گیاهان منطقه با میانگین 1000 ميلي گرم بر كيلوگرم و با ماکزیمم 4200 ميلي گرم بر كيلوگرم بود، که حتی از میزان بحرانی نیز به طور میانگین 10 برابر بیشتر بود.

از آنجا که گیاهان نامبرده هر 3 جزو گیاهان علوفه ای منطقه می باشد وبیشترمورد تعليف گوسفندان قرار مي گيرد هم چنین ميزان غلظت مس در اين گياهان از میزان استاندارد تعيين شده برای مصرف روزانه دام بیشتر است. مصرف مداوم مس،چنانچه بيش از نياز باشد ميتواند منجر به انباشته شدن اين فلز در بدن دام شده و آسیب های جدی را به همراه داشته باشد. در بين دامهاي موجود در يك منطقه، گوسفند نسبت به تغييرات غلظت مس حساستر مي باشد. اگرميزان مصرف مس بيش از10 ميكروگرم برگرم درماده خشك از گياه توسط گوسفند برسد، اين عنصر به تدريج در كبد گوسفند ذخيره شده وهنگامي كه مقدارآن به100ميكروگرم برگرم از وزن كبد برسد،مي تواند خطر ساز باشد. در بافت کلیه دام های نمونه برداری شده از منطقه میانگین مس 120 میلی گرم بر کیلو گرم بود.

با توجه به اينکه کارخانه مورد نظر در محلي احداث شده است که جزو مراتع منطقه بوده و دام در آن چرا مي کند و شهربابک قطب دامداری نیز می باشد و تولیدات دامی چه محصولات لبنی و چه گوشت به مصرف انسان می رسد و علاوه بر اين به فاصله کمي از کارخانه منطقه مسکوني وجود دارد که افراد بسیاری هم در این مناطق و هم کارگران و کارکنان خود مجتمع در معرض آلودگی قرار دارند که اثرات نامطلوبي و عوارض بسیاری روي انسان دارد، بنابر اين بايد در پي راهکاري اساسي براي اين مشکل بود.

لازم به ذکر است تحقیق فوق توسط گروهی از محققین به سرپرستی دکتر رضا عرفان زاده استادیار گروه منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس تهران وبا همراهی علی محمد غضنفری کارشناس شیمی و فاطمه غضنفری کارشناس ارشد منابع طبیعی انجام شده است.

امید آن که مدیران این مجموعه حاصل فعالیت های انجام شده در کاهش یا مهار آلایندگی، و ماحصل دوربین های مدار بسته ای که وزیر صنعت و معدن آنها را از تهران کنترل می کرد و روند احداث کارخانجات اسید و اکسیژن که در کاهش آلایندگی موثر است را اعلام نماید و چنان نباشد که معادن تمام شود و آلایندگی برای نسل ها باقی بماند.

* کارشناس ارشد منابع طبیعی

تاریخ انتشار: ۱۰ آذر ۱۳۹۳

 مطالب مرتبط :

آلودگی هوای کرمان

 امام جمعه کرمان خطاب به استاندار: مسئله آلودگی هوا در کرمان را جدی بگیرید

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: